ترجمه: ندا احمدلو/
درمان ریشه دندان یا عصب‌کشی در گروه شیوه‌های درمانی اساسی و حساس قرار می‌گیرد. بنابراین احساس درد پس از درمان ریشه دندان طبیعی است. در درمان ریشه دندان باید کانال‌های دندان به‌طور اساسی و عمیق پاک‌سازی شوند و همین روند می‌تواند عصب‌ها و بافت لثه‌ای مجاور را تحریک کند.
البته درد ناشی از درمان ریشه نباید ماندگار باشد چون یکی از اهداف این شیوه درمانی، متوقف کردن درد ناشی از پوسیدگی یا شکستگی دندان است. درواقع احساس درد خفیف تا متوسط در طی چند روز پس از درمان ریشه طبیعی است اما اگر این درد بیشتر طول بکشد یا شدید باشد، احتمالا فرد بیمار به پاک‌سازی تکمیلی کانال‌های دندان یا شیوه‌های درمانی دیگر نیاز دارد.
دوره بهبودی اولیه
درمان ریشه دندان در دوران‌های گذشته شدیدا کار دردناکی برای بیمار بود. این یکی از زمینه‌هایی است که دلیل ترس و خودداری بعضی از افراد برای انجام دادن درمان ریشه را به ما نشان می‌دهد. اما امروزه دندانپزشکان روش‌های مناسبی برای تسکین درد دارند و از این روش‌ها برای کاهش درد بیمار در حین روندهای درمان ریشه استفاده می‌کنند.
دندانپزشک قبل از آن‌که روند درمان ریشه را شروع کند، از بی‌حسی موضعی برای به حداقل رساندن درد کمک می‌گیرد. بنابراین در طول روند پاک‌سازی شاید هنوز فشار را احساس کنید، اما نباید در باقی روندهای درمان ریشه دردی داشته باشید.
با توجه به این‌که اثرات بی‌حسی موضعی پس از پایان درمان ریشه کم‌کم از بین می‌رود، احساس درد خفیف و حساسیت را تجربه خواهید کرد. این حالت نیز به روند پاک‌سازی برمی‌گردد. دندانپزشک در طول فرآیند پاک‌سازی، یک شکاف کوچک در تاج دندان باز می‌کند و پالپ معیوب درون اتاقک پالپ دندان را خالی می‌کند. در حالی که درد و حساسیتی که پس از درمان ریشه احساس می‌شود، آزاردهنده و ناخوشایند است، اما ادامه آن فقط تا چند روز طبیعی است.
از آن‌جا که درد پس از درمان ریشه معمولا خفیف است، احتمالا شما فقط به مصرف داروهای مسکّن بدون نسخه برای تسکین درد نیاز خواهید داشت. این داروها شامل مواردی مانند استامینوفن و ایبوپروفن می‌شوند. البته بهتر است که قبل از مصرف همین داروها نیز با دندانپزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید که با داروهای تجویزی دیگر یا مکمل‌های مصرفی تداخلی ندارند.
در کنار همه این‌ها، شما باید پس از درمان ریشه حتما از جویدن مواد غذایی سفت‌وسخت خودداری کنید چون این کار باعث درد بیشتر و بیشتر خواهد شد.
علت‌های درد و حساسیت پس از درمان ریشه
درد و حساسیت پس از درمان ریشه می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد:
۱. تورم و التهاب بافت اطراف لثه
اگرچه دندانپزشک، ریشه عصبی معیوب را از دندان بیرون می‌آورد اما هنوز عصب‌های ریزی در رباط‌ها و بافت‌های اطراف دندان باقی می‌مانند. وقتی که این قسمت‌ها در روند کارهای دندانپزشکی ملتهب می‌شوند، عصب‌ها نیز می‌توانند احساس ناراحتی را به شما انتقال دهند.
۲. آسیب‌های ناشی از ابزار کار
این احتمال وجود دارد که بعضی از ابزارهای دندانپزشکی که برای پاک‌سازی ریشه استفاده می‌شوند، ناخواسته به بافت حساس اطراف دندان برخورد کنند و احساس درد به‌وجود بیاورند.
۳. پرکردگی موقت دندان
این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که دندانپزشک، دندان معیوب را به‌طور موقت پُر می‌کند ولی سطح آن را به‌خوبی صاف نمی‌کند. اگر پرکردگی موقت حتی کمی بالاتر از سطح دندان‌های دیگر باشد، می‌تواند چفت شدن دندانها روی همدیگر را دچار مشکل کند و همین مشکل در نهایت باعث ایجاد درد می‌شود.
چه زمانی به کمک پزشک نیاز داریم؟
درد ناشی از درمان ریشه دندان باید به مرور زمان کاهش یابد. پس اگر درد و تورم شما طولانی شد و چندین روز ادامه داشت، باید دوباره نزد دندانپزشک بروید. بسیاری از افراد برای این‌که درمان ریشه موفق و بی‌نقصی داشته باشند، باید یک تا دو جلسه نزد دندانپزشک بروند. حتی در موارد خاص و شدیدتر، بیمار به جلسات پاک‌سازی بیشتری نیاز خواهد داشت. درد مکرر و عودکننده می‌تواند از نشانه‌های این مشکل باشد.
وقتی که دندان آسیب‌دیده کاملا درمان شود، دندانپزشک با توجه به شرایط مراجعه‌کننده ممکن است از روکش برای این دندان استفاده کند. روکش‌ها می‌توانند از جنس فلز، سرامیک یا طلا باشند و دلیل این کار هم جلوگیری از آسیب‌دیدگی دندان در دوره‌های پس از درمان است. گاهی اوقات درد به‌عنوان یکی از عارضه‌های جانبی استفاده از روکش دندان نمایان می‌شود که موقتی است و با عادت کردن به روکش، این درد هم از بین می‌رود.
آیا عدم موفقیت درمان ریشه ممکن است؟
خوش‌بختانه امروزه بیشتر درمان‌های ریشه دندان با موفقیت کامل انجام می‌شوند. با این‌حال، بعضی از درمان‌های ریشه ناموفق هستند و فرد بیمار هم ناچارا درد بیشتری را احساس خواهد کرد. البته این اتفاق نیز علت‌های مختلفی دارد:
• نشت کردن مواد ترمیمی
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
• شکستن دندان یا مواد ترمیمی به مرور زمان
• وجود کانال اضافی در دندان که از دید اندودنتیست (متخصص روت کانال تراپی) دور مانده است
• وجود انسداد مثل کانال ریشه خمیده که مانع از پاک‌سازی کامل کانال می‌شود
• شکستن عمودی دندان
• خطای دندانپزشک یا اندودنتیست
اگر علت درد به کانال پیدانشده ربط داشته باشد، دندانپزشک یا اندودنتیست مجبور است دندان را باز کند، مواد پُرشده را بیرون بیاورد و برای یافتن این کانال تلاش کند.
اگر دندان دچار شکستگی عمودی شده باشد نیز دندانپزشک به احتمال زیاد مجبور می‌شود که دندان را بکشد.
اگر هم فرد پس از درمان ریشه دندان با التهاب یا عفونت مداوم مواجه شود، احتمالا به یک عمل جراحی تخصصی با نام جراحی انتهای ریشه (root-end) نیاز خواهد داشت.
کنترل درد پس از درمان ریشه دندان
علائم آزاردهنده پس از درمان ریشه باید با مصرف داروهای مسکّن بدون نسخه کاهش یابند. اما اگر چنین اتفاقی نیفتد، پزشک می‌تواند ایبوپروفن تجویزی و قوی‌تر یا ضددردهای مخدر (narcotic) برای بیمار در نظر بگیرد. البته این تجویزهای خاص قطعا دوره‌های مصرف موقت و کوتاه دارند.
جدای از مصرف داروهای مسکّن به‌طور موقتی، راهبردهای دیگری هم هستند که می‌توانند به مدیریت درد پس از درمان ریشه کمک کنند. مراقبت کامل و صحیح از دندان، اولین راهبرد است و شما باید از مواد غذایی سفت‌وسخت و تُرد دوری کنید تا درد، هرچه زودتر بهبود یابد. کنار گذاشتن سیگار هم کار دیگری است که اثرات خوبی برای کاهش درد در این موقعیت دارد.
نکاتی برای رعایت بهداشت دهان و دندان پس از درمان ریشه
رعایت اصول اساسی بهداشت دهان و دندان پس از درمان ریشه می‌تواند به کاهش درد پس از این شیوه درمانی کمک کند. جدی گرفتن این اصول نه‌تنها از دندان‌های طبیعی شما محافظت می‌کند، بلکه می‌تواند کاری کند که روکش دندان هم تا چندین سال مقاوم بماند:
۱. از خوردن مواد غذایی سفت‌وسخت، خصوصا پس از درمان ریشه دندان، خودداری کنید.
۲. حداقل ۲ بار در روز مسواک بزنید. ضمن این‌که باید مسواک را به‌صورت ملایم و طبق الگوی حرکت دَوَرانی حرکت دهید تا بدون فشار وارد کردن بر دندانها باعث تمیزی آن‌ها شوید. علاوه بر این، باید از دندان تازه درمان‌شده با دقت بیشتری مراقبت کنید.
۳. روزانه حداقل ۱ بار از نخ‌دندان استفاده کنید تا مانع از آسیب‌دیدگی دندانها در آینده شوید.
۴. میزان استفاده از نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های شیرین را کاهش دهید.
۵. مراجعه منظم و طبق برنامه به دندانپزشکی را جدی بگیرید تا همیشه دندان‌های سالمی داشته باشید.